Η Λιβία Δρουσίλλα (LIVIA•DRVSILLA, IVLIA•AVGVSTA) (58 π.Χ. – 29 μ.Χ.), γνωστή μετά το 14 μ.Χ. ως Ιουλία Αυγούστα, ήταν η σύζυγος του πρώτου Αυτοκράτορα της Ρώμης, του Οκταβιανού Αυγούστου, και μια από τις ισχυρότερες γυναίκες της ιστορίας της αυτοκρατορίας. Ήταν μητέρα του Δρούσου και του Τιβέριου, γιαγιά του Γερμανικού και του Κλαύδιου, προγιαγιά του Καλιγούλα και της Αγριππίνας της Νεότερης και προ-προ-γιαγιά του Νέρωνα.
Θεοποιήθηκε από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο που της αναγνώρισε τον τίτλο της Αυγούστας. Η Λιβία γεννήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 58 π.Χ. ως κόρη του Μάρκου Λίβιου Δρούσου Κλαυδιανού από τη σύζυγό του Αουφιντία, η οποία ήταν κόρη του Μάρκου Αουφίντιου Λούρκο, Ρωμαίου δικαστή από κάποια πόλη της Ιταλίας. Το υποκοριστικό «Δρουσίλλα» που συχνά συνοδεύει το όνομά της, υποδεικνύει πως ήταν η δεύτερη κόρη του. Είχε τουλάχιστον έναν αδερφό, το Μάρκο Λίβιο Δρούσο, ο οποίος υπηρέτησε ως Ύπατος κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αυγούστου.
Το 42 π.Χ., ο πατέρας της την πάντρεψε με τον Τιβέριο Κλαύδιο Νέρωνα, έναν εξάδερφό της που ανήκε στην τάξη των πατρικίων, ο οποίος πολεμούσε μαζί του στο πλευρό των δολοφόνων του Ιουλίου Καίσαρα ενάντια στον Οκταβιανό. Ο πατέρας της αυτοκτόνησε στη Μάχη των Φιλίππων, μαζί με τον Γάιο Κάσσιο Λογγίνο και τον Μάρκο Ιούνιο Βρούτο. Ωστόσο ο άντρας της Λιβίας συνέχισε τη μάχη κατά του Οκταβιανού, αυτή τη φορά στο πλευρό του Μάρκου Αντώνιου και του αδερφού του. Το 40 π.Χ., η οικογένεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ιταλία προκειμένου να αποφύγει τις προγραφές του Οκταβιανού. Αρχικά κατέφυγε στον Σήξτο Πομπήιο στη Σικελία και κατόπιν στην Ελλάδα.
Η Λιβία, ενώ επιβλέπει την ύφανση των ρούχων για την οικογένειά της, σχέδιο του Αντρέ Κασταίν, 1911.
Μετά την ανακοίνωση γενικής αμνηστίας, η Λιβία επέστρεψε στη Ρώμη, όπου και την σύστησαν προσωπικά στον Οκταβιανό το 39 π.Χ. Την εποχή εκείνη η Λιβία είχε ήδη ένα γιο, τον μέλλοντα αυτοκράτορα Τιβέριο, ενώ ήταν έγκυος με το δεύτερο, τον Νέρωνα Κλαύδιο Δρούσο. Ο θρύλος λέει πως ο Οκταβιανός την ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα, παρόλο που ήταν ήδη παντρεμένος με τη δεύτερή του σύζυγο, τη Σκριβωνία. Ο Οκταβιανός πήρε διαζύγιο το 39 π.Χ., την ίδια ημέρα που η Σκριβωνία έφερε στον κόσμο την κόρη του, την Ιουλία την Πρεσβύτερη. Από ότι φαίνεται περίπου εκείνη την περίοδο, όταν η Λιβία ήταν στον έκτο μήνα της εγκυμοσύνης της, ο Τιβέριος Κλαύδιος Νέρων πείστηκε ή εξαναγκάστηκε από τον Οκταβιανό να χωρίσει τη Λιβία. Στις 14 Ιανουαρίου, το παιδί γεννήθηκε. Ο Οκταβιανός και η Λιβία παντρεύτηκαν στις 17 Ιανουαρίου, προσπερνώντας την παραδοσιακή περίοδο αναμονής. Ο Τιβέριος Κλαύδιος Νέρων ήταν παρών στην τελετή, παραδίδοντάς την στο γάμο «όπως θα έκανε ένας πατέρας». Η σημασία της οικογένειας των πατρικίων Κλαυδίων στους σκοπούς του Οκταβιανού και η πολιτική επιβίωση των Κλαυδίων Νερώνων είναι πιθανόν περισσότερο ρεαλιστικές εξηγήσεις για την ένωση αυτή. Μολαταύτα, η Λιβία και ο Οκταβιανός παρέμειναν παντρεμένοι για τα επόμενα 51 χρόνια, παρόλο που δεν απέκτησαν παιδιά πέρα από μια αποτυχημένη εγκυμοσύνη. Η Λιβία πάντα απολάμβανε το κύρος του διακεκριμένου συμβούλου του συζύγου της, προωθώντας του παρακλήσεις τρίτων και επηρεάζοντας την πολιτική του, ένας ασυνήθιστος ρόλος για μια Ρωμαία σύζυγο, σε μια καθαρά πατριαρχική κοινωνία.
Μετά την αυτοκτονία του Μάρκου Αντώνιου στον απόηχο της Ναυμαχία στο Άκτιο το 31 π.Χ., ο Οκταβιανός είχε πλέον απομακρύνει όλα τα αγκάθια από το στέμμα του και κυβέρνησε στο εξής – αν και ανεπίσημα – σαν μονάρχης από το 27 π.Χ. και μετά υπό το τιμητικό όνομα «Αύγουστος». Αυτός και η Λιβία αποτελούσαν πρότυπο για τα ρωμαϊκά σπιτικά. Παρά τον πλούτο και τη δύναμή του, ο Αύγουστος και η οικογένειά του συνέχισαν να ζουν με σεμνότητα στο σπίτι τους στον Παλατίνο Λόφο. Η Λιβία αποτελούσε το παράδειγμα της ευγενούς Ρωμαίας matrona. Δεν φορούσε ούτε εξεζητημένα κοσμήματα ούτε προσποιητά φορέματα, φρόντιζε το σπίτι και το σύζυγο τής, συχνά φτιάχνοντας τα ρούχα του η ίδια, πάντα πιστή και αφοσιωμένη. Το 35 π.Χ. ο Οκταβιανός έδωσε στη Λιβία το χωρίς προηγούμενο προνόμιο να χειρίζεται τα οικονομικά της και της αφιέρωσε ένα δημόσιο άγαλμα. Διατηρούσε η ίδια το δικό της κύκλο προστατευομένων και προώθησε πολλούς από αυτούς σε πολιτικά αξιώματα, ανάμεσα στους οποίους συναντούμε τους παππούδες των μετέπειτα αυτοκρατόρων Γάλβα και Όθωνα.
Από τη στιγμή που ο Αύγουστος ήταν πατέρας μοναχά μιας κόρης, της Ιουλίας της Πρεσβύτερης από τη Σκριβωνία, η Λιβία αποδείχτηκε φιλόδοξη μητέρα προωθώντας τους γιους της, τον Τιβέριο και το Δρούσο, στην εξουσία. Ο Δρούσος αποτέλεσε έμπιστο στρατηγό και παντρεύτηκε την αγαπημένη ανιψιά του Αυγούστου, την Αντωνία τη Μικρή. Ο Τιβέριος παντρεύτηκε την κόρη του Αυγούστου, την Ιουλία, το 11 π.Χ. και υιοθετήθηκε τελικά από τον πατριό του το 4 π.Χ. λαμβάνοντας το δικαίωμα της διαδοχής του.
Μια θεωρία συνωμοσίας θέλει το θάνατο το 23 π.Χ. του Μάρκελλου, ανιψιού του Αυγούστου, να μην επήλθε από φυσικά αίτια και τη Λιβία να κρύβεται πίσω του. Μετά το θάνατο των δύο μεγαλύτερων γιων της Ιουλίας από το Μάρκο Βιψάνιο Αγρίππα, τους οποίους ο Αύγουστος είχε υιοθετήσει ως γιους και διαδόχους, ο γιος που απέμεινε, ο Αγρίππας Πόστουμους φυλακίστηκε και θανατώθηκε. Ο ιστορικός Τάκιτος κατηγορεί τη Λιβία πως δεν ήταν αθώα για τους θανάτους αυτούς και ο Δίων Κάσσιος επίσης αναφέρει σχετικές φήμες, αλλά ούτε ο κυνηγός φημών Σουητόνιος, που είχε πρόσβαση σε έγγραφα του κράτους, δεν τις επαναλαμβάνει. Οι περισσότερες σύγχρονες ιστορικές μαρτυρίες το απορρίπτουν σαν ιδέα. Υπάρχουν επίσης κάποιες φήμες που αναφέρουν οι Τάκιτος και Δίων Κάσσιος, πως η Λιβία προκάλεσε το θάνατο του ίδιου του Αυγούστου δηλητηριάζοντας φρέσκα σύκα.
Ο Αύγουστος έφυγε από τη ζωή το 14 μ.Χ. και θεοποιήθηκε από τη Σύγκλητο λίγο καιρό μετά. Στη διαθήκη του, άφησε το ένα τρίτο της ιδιοκτησίας του στη Λιβία και τα άλλα δύο τρίτα στο διάδοχό του, τον Τιβέριο. Στη διαθήκη του, ο Αύγουστος κάνει επίσης τη Λιβία μέλος της οικογένειας των Ιουλίων, μετατρέποντάς την κατά συνέπεια σε πατρικία, και της αποδίδει τον τιμητικό τίτλο της Αυγούστας. Αυτές οι παραχωρήσεις της επέτρεψαν να διατηρήσει τη δύναμή της μετά το θάνατο του Αυτοκράτορα, υπό το όνομα Ιουλία Αυγούστα.
Για κάποιο χρονικό διάστημα η Λιβία και ο γιος της Τιβέριος, ο νέος Αυτοκράτορας, φαινομενικά τα πήγαιναν καλά. Το να μιλήσει κανείς εναντίον της άρχισε να θεωρείται προδοσία από το 20 μ.Χ. και μετά, ενώ το 24 μ.Χ. ο γιος της τής εξασφάλισε θέση στο θέατρο ανάμεσα στις Εστιάδες Παρθένες. Η Λιβία ασκούσε ανεπίσημη αλλά πολύ πραγματική εξουσία στη Ρώμη. Τελικά ο Τιβέριος θορυβήθηκε από την πολιτική δύναμη της μητέρας του, και γενικά αρνούταν την ιδέα πως εκείνη του έδωσε το θρόνο. Στην αρχή της βασιλείας του έθεσε βέτο στην πρόθεση της Συγκλήτου να της αποδώσει τον άνευ προηγουμένου τίτλο «Mater Patriae» (Μητέρα της Πατρίδας), κατά το πρότυπο του «Pater Patriae» (Πατέρας της Πατρίδας), τίτλο που έφερε ο Αύγουστος. Ο Τιβέριος για την ακρίβεια αρνούνταν με θέρμη τον τίτλο «Pater Patriae» και για τον εαυτό του.
Οι ιστορικοί Τάκιτος και Δίων Κάσσιος περιγράφουν μια επηρμένη και εξουσιαστική βασιλομήτορα, πάντα έτοιμη να παρέμβει στις αποφάσεις του Τιβέριου, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την υπόθεση μιας Ρωμαίας με το όνομα Ουργκουλάνια, η οποία υπέθεσε πως η φιλία της με την αυτοκράτειρα την τοποθετούσε πάνω από το νόμο, και της Πλανκίνας, στην οποία έπεσαν οι υποψίες για τη δολοφονία του Γερμανικού και η οποία σώθηκε με παρέμβαση της Λιβίας. Μια μαρτυρία από το 22 μ.Χ. αναφέρει πως η Ιουλία Αυγούστα αφιέρωσε ένα άγαλμα στον Αύγουστο στο κέντρο της Ρώμης, τοποθετώντας το όνομά της πριν από αυτό του Τιβέριου.
Η Λιβία Δρουσίλλα, σύζυγος του πρώτου Αυτοκράτορα της Ρώμης, Οκταβιανού Αυγούστου. Βασάλτης, έργο ρωμαϊκό, περ. 31 π.Χ. Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι
Οι αρχαίοι ιστορικοί αποδίδουν την απόσυρση του Τιβέριου στο Κάπρι στην αδυναμία του να την αντέξει περισσότερο. Μέχρι το 22 μ.Χ. υπήρχε, σύμφωνα με τον Τάκιτο, μια «αυθεντική αρμονία ανάμεσα σε μητέρα και γιο, ή ένα μίσος καλά κρυμμένο». Ο Δίων αναφέρει πως ήδη από την εποχή που εκείνος ανέβηκε στο θρόνο την μισούσε από βάθος καρδίας. Το 22 η Λιβία αρρώστησε και ο Τιβέριος έσπευσε στη Ρώμη για να είναι μαζί της. Αλλά το 29 μ.Χ. όταν τελικά ασθένησε και πέθανε, ο Τιβέριος παρέμεινε στο Κάπρι με τη δικαιολογία πως είχε πολύ δουλειά, και έστειλε τον Καλιγούλα να φροντίσει για την τελετή. Ο Σουητόνιος προσθέτει τη μακάβρια λεπτομέρεια πως «όταν πέθανε… μετά από καθυστέρηση πολλών ημερών, κατά τις οποίες υπήρχε η ελπίδα πως εκείνος θα ερχόταν, τελικά εκείνη κηδεύτηκε γιατί η κατάσταση του νεκρού σώματος το απαιτούσε…». Ο Τιβέριος έθεσε επίσης βέτο στην απόδοση θεϊκών τιμών σε εκείνη, σαν να αντλούσε ευχαρίστηση από το να της στερεί τις ενδόμυχες φιλοδοξίες της. Αργότερα παρεμπόδισε όλες τις τιμές που της απέδωσε η Σύγκλητος μετά θάνατον και ακύρωσε τη διαθήκη της.
Έπρεπε να περάσουν 13 χρόνια μέχρι το 42 μ.Χ. για να τις επιστραφούν οι τιμές που της στέρησαν και να ολοκληρωθεί η θεοποίηση της, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του εγγονού της, του Κλαύδιου. Ονομάστηκε «Diva Augusta» (Θεϊκή Αυγούστα) και της δόθηκε ένα άρμα που έσερναν ελέφαντες για να μεταφέρει την εικόνα της σε όλους τους δημόσιους αγώνες. Ένα άγαλμά της στήθηκε στο Ναό του Αυγούστου στο πλευρό αυτού του συζύγου της, αρματοδρομίες οργανώθηκαν για να την τιμήσουν και οι γυναίκες επικαλούνταν το όνομά της στους ιερούς τους όρκους.
Η Βίλλα της βόρεια της Ρώμης αποτελεί σήμερα αντικείμενο ανασκαφών. Οι διάσημες τοιχογραφίες της με φανταστικούς κήπους φυλάσσονται στο Εθνικό Μουσείο της Ρώμης. Ένα από τα διασημότερα αγάλματα του Αυγούστου – ο Αύγουστος της Πρίμα Πόρτα – προέρχεται από το οικόπεδο της Βίλλας.
Παραθέτοντας διάφορες φήμες, οι αρχαίες πηγές περιγράφουν γενικά την Λιβία (Ιουλία Αυγούστα) σαν μια περήφανη γυναίκα με χαρακτηριστικά βασίλισσας, πιστή στον αυτοκρατορικό της σύζυγο, για το οποίο υπήρξε άξια σύντροφος, πάντα ισορροπημένη και αξιοπρεπής. Με δεξιοτεχνία κατάφερε να ανταποκριθεί στο ρόλο της συζύγου, μητέρας, χήρας και βασιλομήτορος. Ο Δίων αναφέρει δύο αποφθέγματα της:
«Κάποτε, όταν τη συνάντησαν κάποιοι γυμνοί άνδρες και σαν αποτέλεσμα επρόκειτο να θανατωθούν, τους έσωσε τη ζωή λέγοντας πως για μια ενάρετη γυναίκα τέτοιοι άντρες δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα αγάλματα. Όταν ρωτήθηκε κάποτε πώς κατάφερε να αποκτήσει τέτοια επιρροή στον Αύγουστο, απάντησε πως τα κατάφερε παραμένοντας ενάρετη η ίδια, κάνοντας με χαρά ότι τον ευχαριστούσε, μένοντας μακρυά από τις υποθέσεις του και, κυρίως, προσποιούμενη πως δεν άκουγε ούτε πρόσεχε για τις αγαπημένες του πάθους του».
Με τον καιρό, ωστόσο, και όντας πλέον χήρα, η αλαζονεία, η δίψα για εξουσία και το εξόφθαλμο κυνήγι για δύναμη ήρθαν στην επιφάνεια. Η Λιβία πάντα επωφελούνταν από το κλίμα κολακείας που ο Αύγουστος δούλεψε σκληρά να δημιουργήσει και το οποίο ο Τιβέριος αντιπαθούσε. Όποτε πήγαινε στο θέατρο, υπήρχε κρατημένη για εκείνη μια θέση στο πλευρό των Εστιάδων, και ίσως αυτό να γινόταν έτσι ώστε να αποτελέσει περισσότερο τιμή για τις Εστιάδες κι όχι για την ίδια.
Η Λιβία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των παιδιών της, Τιβέριου και Δρούσου. Αντικείμενο ενδιαφέροντος αποτελεί ο ρόλος της στο διαζύγιο που πήρε από τον πρώτο της σύζυγο, πατέρα του Τιβέριου, το 39 / 38 π.Χ. Θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζαμε πόσο καθοριστική ήταν η δική της θέληση, όπως και σε ό,τι αφορά το διαζύγιο του Τιβέριου από την Βιψάνια Αγριππίνα το 12 π.Χ. μετά από απαίτηση του Αυγούστου: αν ήταν ουδέτερη ή παθητική, ή αν συνέβαλε ενεργητικά στη διαμόρφωση της επιθυμίας του Καίσαρα. Το πρώτο διαζύγιο άφησε τον Τιβέριο θετό παιδί στον Οίκο του Οκταβιανού, το δεύτερο τραυμάτισε ψυχικά τον Τιβέριο καθώς αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη γυναίκα που αγαπούσε για λόγους δυναστικών συμφερόντων. Οι αρχαίες μαρτυρίες είναι ελλιπείς, αλλά είναι μια πιθανή θεωρία η βαθειά αντιπάθεια του Τιβέριου προς τη μητέρα του να έχει τις ρίζες της σε αυτά τα δύο γεγονότα.
Στα Χρονικά του, ο Τάκιτος περιγράφει τη Λιβία ως πρόσωπο με μεγάλη επιρροή, στο σημείο που «είχε τον γηραιό Αύγουστο γερά υπό τον έλεγχό της – τόσο πολύ ώστε αυτός να εξορίσει τον μόνο του επιζήσαντα εγγονό στο νησί της Πλανασίας».
Απεικονίσεις της Λιβίας εμφανίζονται σε αρχαία νομίσματα και πορτραίτα. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έκανε την εμφάνισή της σε νομίσματα των επαρχιών το 16 π.Χ. Οι απεικονίσεις της μπορούν να ταξινομηθούν χρονολογικά εν μέρει από τα χτενίσματά της, τα οποία έχουν πολύ σημαντικότερο σκοπό από το να διατηρεί η αυτοκράτειρα απλώς τη μόδα της εποχής. Η απεικόνισή της με τέτοια λεπτομέρεια μεταφράζεται σε πολιτική δήλωση, αυτήν της απεικόνισης της ιδανικής Ρωμαίας γυναίκας. Η εικόνα της Λιβίας εξελίσσεται σταδιακά, με διαφορετικά στυλ απεικόνισης τα οποία δείχνουν την επιρροή της στην αυτοκρατορική προπαγάνδα, που βοήθησε να γεφυρωθεί το κενό ανάμεσα στο ρόλο της ως συζύγου του Αυτοκράτορα Αυγούστου και σε αυτόν της μητέρας του Αυτοκράτορα Τιβέριου. Γενόμενη κάτι περισσότερο από την «όμορφη γυναίκα» που περιγράφουν τα αρχαία κείμενα, η Λιβία αποτελεί μια δημόσια εικόνα της εξιδανίκευσης των αρετών μιας γυναίκας κατά τους Ρωμαίους, μια μητρική φιγούρα και τελικά μια απεικόνιση θεάς που παραπέμπει στην αρετή της. Η δύναμη της Λιβίας ως σύμβολο της αναγέννησης της Δημοκρατίας, ενώ παραλληλιζόταν με τις γυναικείες αρετές Πιέτας και Κονκορντία σε δημόσιες απεικονίσεις, είχε δραστική επιρροή στον τρόπο αναπαράστασης των μελλοντικών αυτοκρατορικών γυναικών ως ιδανικές και τιμημένες μητέρες και σύζυγοι της Ρώμης.
Σύγχρονη εποχή
Στο δημοφιλές έργο φαντασίας «Εγώ, ο Κλαύδιος» του Ρόμπερτ Γκρέιβς, η Λιβία απεικονίζεται ως μοχθηρή, δολοπλόκα πολιτική μεγαλοφυΐα. Αφοσιωμένη στο να φέρει τον Τιβέριο στη εξουσία και έπειτα στο να τον διατηρήσει στο θρόνο, εμπλέκεται σχεδόν σε κάθε θάνατο ή μίασμα στη Δυναστία των Ιούλιων Κλαυδίων μέχρι το θάνατό της. Στην τηλεοπτική σειρά που γύρισε το BBC το 1976 βασιζόμενο στο βιβλίο, τη Λιβία υποδύεται η Σίαν Φίλιπς.
Η Λιβία επίσης εμφανίζεται ως χαρακτήρας στη σειρά των HBO και BBC με τίτλο «Rome». Κάνοντας το ντεμπούτο της στο επεισόδιο του 2007 με τίτλο «A Necessary Fiction», η Λιβία (Άλις Χένλεϋ) σύντομα αποσπά την προσοχή του νεαρού Οκταβιανού, ο οποίος δεν έχει παντρευτεί ή αποκτήσει παιδιά. Στην πραγματικότητα ο Οκταβιανός ήδη είχε παντρευτεί και χωρίσει την Κλοδία Πούλχρα και είχε παντρευτεί την έγκυο Σκριβωνία. Η σειρά αναγνωρίζει την ύπαρξη του παιδιού της Λιβίας από τον πρώτο της σύζυγο, τον Τιβέριο, αλλά όχι και το γεγονός ότι ήταν έγκυος στο δεύτερο γιο της. Η Λιβία απεικονίζεται παραπλανητικά υποταγμένη δημοσίως, ενώ στην ιδιωτική ζωή διαθέτει σιδερένια θέληση και χάρισμα στις πολιτικές δολοπλοκίες.
Η Λιβία επίσης εμφανίζεται στο κόμικ του Νιλ Γκέιμαν «Distant Mirrors – August» το οποίο και βρίσκεται ολόκληρο στο έργο «The Sandman: Fables and Reflections»