Θησαυρός Αφροδίτης Ουρανίας. ΙΙ.
Σημειώσεις, σχόλια, παρατηρήσεις.
-Στην κάτω πλευρά, οι ακμές είναι λοξά αποτετμημένες (φάλτσο) κατά 0,005 μ. περίπου, ώστε να προστατεύονται κατά το άνοιγμα και το κλείσιμο.
-Η άνω επιφάνεια, αρχικά λειασμένη, φέρει ραβδώσεις λαξευμένες με χονδρό βελόνι βάναυσα και ακανόνιστα, προφανώς από μεταγενέστερη χρήση του λίθου ως σκαλοπατιού. Στο κέντρο της υπάρχει οπή για τη ρίψη των νομισμάτων, διαμέτρου 0,03 μ., πλαισιωμένη με τέσσερις μικρότερες υποδοχές για τη στερέωση μεταλλικού χείλους.
-Η βάση του μεγάλου λίθου παρουσιάζει διαπλάτυνση 0,03 μ. και ύψους 0,10 μ. κατά τις πλάγιες όψεις (στη μία πλευρά έχει απολαξευτεί σε επόμενη χρήση). Το τμήμα αυτό βρισκόταν μέσα στο χώμα και είναι λαξευμένο με χονδρό βελόνι.
-Τα κενά στο εσωτερικό των μελών του θησαυρού (οι εσωτερικές κοιλότητες για τη συλλογή και φύλαξη των νομισμάτων, (οι εκκοιλάνσεις) διαμορφώθηκαν με χονδρό και μακρύ βελόνι και ως σχήματα γεωμετρικά πλησιάζουν το μεν άνω κώνο, με ύψος όσο και το άνω μέλος και κυρτές γενέτειρες, το δε κάτω περίπου ημισφαίριο.
-Η πίσω όψη του μνημείου είναι η περισσότερο φθαρμένη, με ίχνη ασβεστοποιήσεως από φωτιά.
-Αξιοσημείωτη είναι η άριστη διατήρηση των λεπτών λαξευμάτων των δύο μηχανισμών ασφαλίσεως του θησαυρού, που αποκλείει αφ' ενός μεγάλες μετακινήσεις και πολλές χρήσεις του μνημείου, και αφ' ετέρου παραβίαση του Θησαυρού.
-Οι διαστάσεις του άνω μέλους είναι 0,455 x 0,79 x 0,66 μ. και το βάρος του 625 κιλά. Οι διαστάσεις του κάτω μέλους είναι 0,381 × 0,95 × 0,846 μ. και το βάρος του 847 κιλά. Ο όγκος των αφανών κοίλων λαξεύσεων για τη συγκέντρωση των νομισμάτων είναι 16 κυβικές παλάμες: αν ο θησαυρός γέμιζε με χρήματα, θα χωρούσε περίπου 20.000 αθηναϊκές δραχμές των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ. Όγκοι, βάρη και χωρητικότητα σε χρήματα υπολογίστηκαν με μαθηματικό τρόπο και επαληθεύτηκαν πρακτικά (πλήρωση των κενών με νερό και υπολογισμός χωρητικότητας γνωστού όγκου με σημερινά κέρματα).
Λειτουργία του θησαυρού
Μετά την απασφάλιση των κλείθρων, ο μικρότερος λίθος ανυψώνεται τόσο ώστε να μπορούν να αφαιρεθούν τα χρήματα από το εσωτερικό του «κουμπαρά». Η ανύψωση γίνεται κατ' ευθείαν, με σχοινιά που δένονται στους αγκώνες. ή σταδιακά, πόντο-πόντο, με μοχλό και τοποθέτηση ξύλινων τάκων κάτω από τις πλάγιες πλευρές.
Αφού καθαριστούν από την οξείδωση τα μέταλλα των κλειδαριών και των οδηγών τοποθετήσεως, επαναφέρεται το ανυψωμένο μέλος στην αρχική του θέση. Αυτό επιτυγχάνεται με μεγάλη ακρίβεια, την οποία εξασφαλίζουν οι οδηγοί τοποθετήσεως 0: Ένα μικρό λάθος 2 χιλιοστών κατά τη συναρμογή των δύο μελών του θησαυρού, δεν επιτρέπει να λειτουργήσουν οι μηχανισμοί ασφαλίσεως ώστε να «κλειδώσει» το μνημείο. Μετά την έδραση του άνω λίθου στον κάτω, ο θησαυρός ασφαλίζεται με δύο μηχανισμούς, μοναδικούς από πλευράς διαστάσεων και λειτουργίας στη μέχρι σήμερα έρευνα παρομοίων κατασκευών της αρχαίας κλειθροποιίας.
-Στις εντορμίες των κλειδαριών και των οδηγών τοποθετήσεως, καθώς και στις εσωτερικές κοίλες λαξεύσεις για τη συγκέντρωση των χρημάτων, δεν υπάρχουν ίχνη και φθορές από εργαλεία διαρρήξεως ή βίαιου ανοίγματος για την κλοπή των νομισμάτων. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι όσο το μνημείο χρησιμοποιείτο ως θησαυροφυλάκιο, άνοιγε και έκλεινε ακριβώς με τον τρόπο που καθόρισε στους κλειδούχους ο πολύπειρος και ιδιοφυής κατασκευαστής των κλείθρων.
Μηχανισμοί ασφαλίσεως (κλειδαριές)
Η μία από τις δύο εντορμίες των μηχανισμών ασφαλίσεως αυτή της εμπρόσθιας όψεως του μνημείου σώζεται σχεδόν ακέραια, δίνοντάς μας τη δυνατότητα για μια προσέγγιση του τρόπου λειτουργίας της, δηλαδή του κλειδώματος και ξεκλειδώματος του γιγαντιαίου «κουμπαρά». Η άλλη εντορμία δεν σώζεται τόσο καλά, αλλά μας προσφέρει αρκετά στοιχεία για τη μελέτη του μηχανισμού.
-Στις θέσεις Α, Β, Γ και Δ υπήρχαν μόνιμοι ορειχάλκινοι κυλινδρικοί ήλοι, διαμέτρου 0,016 μ. και μήκους 0,12 μ. Τμήματα των ήλων καθώς και ίχνη από την οξείδωσή τους και τη μολυβδοχόηση διακρίνονται καθαρά στις οπές πακτώσεως. Πακτωμένοι ήταν επίσης με μολυβδοχόηση οι σιδηροί γόμφοι Ζ στο κάτω μέρος του θησαυρού. Ξεκινώντας από τα πέντε σταθερά μεταλλικά στοιχεία Α, Β, Γ, Δ και Ζ του μηχανισμού, οδηγούμεθα στη γραφική αποκατάσταση.
-Το σιδερένιο ή ορειχάλκινο κλειδί έμπαινε από την ορθογωνική οπή Ε που σώζεται ακέραια και είχε σχήμα και διαστάσεις προσαρμοσμένες ακριβώς στον εσωτερικό αφανή μηχανισμό του κλείθρου. Αντικλείδι δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, αφού ελάχιστες διαφορές στο σχήμα ή ένα χιλιοστο μήκους λιγότερο ή περισσότερο απέκλειε το «άνοιγμα» του θησαυρού.
Στα πέντε σταθερά στοιχεία του μηχανισμού προσαρμόζονταν τα δύο κινητά έμβολα Η και Θ. Η σωστή κίνηση εξασφαλιζόταν και με τη βοήθεια δύο ξύλινων στοιχείων ώστε τα έμβολα Η και Θ να κινούνται με ακρίβεια και σταθερότητα. Η ύπαρξη περισσοτέρων του ενός εμβόλων είναι συνηθισμένη στις κλειδαριές και συμβάλλει στην τελειοποίηση από πλευράς ασφάλειας των μηχανισμών. Μεταξύ των κατασκευαστικών στοιχείων των εμβόλων (διαστάσεις, οπές, προεξοχές) και του σχήματος του κλειδιού υπάρχει αμφιμονοσήμαν τη αντιστοιχία (μοναδικότητα μεταξύ εμβόλων και κλειδιού). Ο κλειδούχος γνώριζε τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να κινηθεί το κλειδί προκειμένου τα δύο έμβολα. Η και Θ να έλθουν στη σωστή θέση, ώστε να μπορεί να απασφαλιστεί ο μηχανισμός και ακολούθως να σηκωθεί το πάνω μέλος για να αφαιρεθούν τα χρήματα. Αντίστοιχα, για το κλείσιμο του θησαυρού, έπρεπε τα κινητά μέρη της κλειδαριάς να βρεθούν στην προ του ανοίγματος θέση, σε σχέση με τα σταθερά.
Για τη μελέτη του μηχανισμού του κλείθρου κατασκευάσαμε σε σιδηρουργείο όλα τα μεταλλικά εξαρτήματα σε φυσική κλίμακα 1: 1 και τα προσαρμόσαμε σε εκμαγείο της εντορμίας της κλειδαριάς. Μετά από δοκιμές διαφόρων εναλλακτικών λύσεων θεωρούμε πιθανότερη τη σύνθεση του μηχανισμού που παρουσιάζεται στο σχέδιο. : απλός για όσους έχουν και γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν το κλειδί και ιδιαίτερα πολύπλοκος για τους μη γνωρίζοντες που θέλουν να τον παραβιάσουν.
Πρέπει να αναφέρουμε την πιθανότητα διαφορετικού τρόπου ανοίγματος των δύο κλειδαριών του μνημείου προκειμένου να δυσκολευτεί ακόμη περισσότερο η διάρρηξη του θησαυρού με αντικλείδι. Ως επιπλέον μέτρο ασφαλείας, όπως μαρτυρείται για συναφείς περιπτώσεις, τα δύο κλειδιά ήταν προφανώς εμπεπιστευμένα σε δύο κλειδούχους.
Ένα μπρούτζινο ορθογωνικό πλακίδιο (σώζονται ίχνη σκωρίας) διαστάσεων 0,18 x 0,156 x 0,005 μ., κάλυπτε την εντορμία της κλειδαριάς, ώστε κανένα στοιχείο του μηχανισμού να μη φαίνεται παρά μόνον η μικρή ορθογωνική οπή για το κλειδί. Το καπάκι (επένδυση ή θώραξ του κλείθρου) ήταν μόνιμα τοποθετημένο σε εσοχή του μαρμάρου και στερεωνόταν με έξι «κεφαλωμένα» καρφιά των οποίων οι θέσεις (οπές προσηλώσεως), σε γραμμική διάταξη, φαίνονται και στις δύο εντορμίες των κλειδαριών. Η επένδυση, ως το πλέον εμφανές στοιχείο της κλειδαριάς, είχε πιθανότατα φυτική ανάγλυφη διακόσμηση
-Υπερέβαλα σχεδιαστικά (πολύ ψηλά το άνω μέλος και δραχμές που πέφτουν) για την πληρέστερη κατανόηση της λειτουργίας του μνημείου.
1*. Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.
2*. Αφιερωμένο στον προικισμένο αρχιτεχνίτη Βασίλη Αναστασιά.
πηγη: https://www.efsyn.gr