Τα ερπετά (Reptilia) αποτέλεσαν μία από τις αμφιλεγόμενες ομάδες σπονδυλόζωων, καθώς από την αρχαιότητα υπήρξαν σύμβολα, αλλά και κακοί οιωνοί. Η ονομασία τους προέρχεται από την Ελληνική λέξη «έρπω» που σημαίνει σέρνομαι. Η ερπετοπανίδα της χώρας μας θεωρείται μια από τις πλουσιότερες στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των ευνοϊκών κλιματικών συνθηκών που επικρατούν. Επεξηγηματικά, περιλαμβάνει 59 Ασιατικά, Αφρικανικά αλλά και αρκετά ενδημικά είδη, τόσο υδρόβια όσο και χερσαία. (Δημητρόπουλος & Ιωαννίδης 2002).
Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε σε γενικότερες πληροφορίες σχετικά με τα φίδια που υπάρχουν στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, θα αναλύσουμε τη βιολογία και τις ιδιάζουσες αισθήσεις τους, ποια από αυτά είναι δηλητηριώδη και την νομοθεσία που έχει θεσπιστεί για την αντιμετώπισή τους.
Βιολογία των φιδιών
Τα φίδια στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται κατά τους θερινούς μήνες, από αρχές Απριλίου μέχρι τέλη Οκτωβρίου. Από τον Νοέμβριο μέχρι τον Μάρτιο διαχειμάζουν σε κρυψώνες, ρίχνουν τον μεταβολισμό τους και πέφτουν σε λήθαργο. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται χειμερία νάρκη. Με την έναρξη της άνοιξης τα ερπετά σιγά σιγά ξυπνάνε και βγαίνουν από τις κρυψώνες τους. Αυτό συμβαίνει, επειδή τα φίδια είναι ζώα ψυχρόαιμα, δηλαδή η θερμοκρασία του σώματός τους μεταβάλλεται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος.
Τα φίδια αναπαράγονται σεξουαλικά και γεννούν τα αυγά τους σε προστατευμένες θέσεις. Μέχρι να εκκολαφθούν τα αυγά, τα φίδια βρίσκονται πάντα κοντά στον χώρο της φωλιάς για να φροντίζουν για την ασφάλειά τους. Όσον αφορά τις διατροφικές τους συνήθειες, τα φίδια είναι κατά κανόνα σαρκοφάγα (τρέφονται με μικρά πτηνά, τρωκτικά και ερπετά).
Πηγή εικόνας: unsplash.com/
Οι ιδιάζουσες αισθήσεις τους
Τα φίδια φέρουν αισθητήρια όργανα που δε συναντώνται συχνά στο ζωικό βασίλειο.
- Ειδικότερα, τα περισσότερα είδη φιδιών έχουν αναπτύξει θερμική όραση, δηλαδή μπορούν να διακρίνουν το θερμικό περίβλημα των σωμάτων και όχι τόσο πολύ τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά.
- Η ακοή είναι επίσης μια άλλη αίσθηση στην οποία υστερούν. Δεν διαθέτουν αυτιά ή άλλα ακουστικά ανοίγματα για να συλλαμβάνουν ήχους, με απόρροια να θεωρούνται κουφά. Ωστόσο, έχουν αναπτύξει στον εγκέφαλό τους ένα είδος ακουστικού συστήματος, για να αντιλαμβάνονται ήχους σε χαμηλές συχνότητες.
- Η όσφρηση των φιδιών είναι εξαιρετική, καθώς τους βοηθάει να αντιλαμβάνονται τα θηράματα και τους θηρευτές τους.
Επιπλέον, τα φίδια εξαιτίας του συρσίματος της κοιλιάς τους σε ξηρό περιβάλλον, παράγουν και διατηρούν στατικό ηλεκτρισμό έως και 1000 Volt, τον οποίο χρησιμοποιούν με τα αισθητήρια όργανα του κεφαλιού, ώστε να κυνηγούν τα θηράματά τους. Άξιο αναφοράς είναι πως λόγω της ηλεκτροευαισθησίας τους στις δονήσεις, τα φίδια μπορούν να αισθανθούν έναν σεισμό μέχρι και 120 χιλιόμετρα μακριά, 3-5 μέρες προτού αυτό συμβεί!
Ποια φίδια είναι δηλητηριώδη στην Ελλάδα;
Οι Οχιές ή αλλιώς Έχιδνες (αγγλικά Vipers) είναι τα μοναδικά φίδια στη χώρα μας που περιέχουν δηλητήριο. Τα είδη της Οχιάς που ενδημούν στην χώρα μας είναι: η Κοινή Οχιά (λατινική ονομασία: Vipera ammodytes), η Οθωμανική Οχιά (Vipera xanthina), η Οχιά της Μήλου (Vipera lebetina), ο Αστρίτης (Vipera berus) και η Μικρή Οχιά (Vipera ursinii).
Υπολογίζεται ότι ετησίως υπάρχουν στη χώρα μας 300-500 περίπου περιπτώσεις τσιμπημάτων φιδιών, οι οποίες πραγματοποιούνται σε μεγάλο ποσοστό στο γεωργικό περιβάλλον εργασιών. Πολλές από αυτές τις περιπτώσεις δεν καταγράφονται στατιστικά, αφού είναι ζήτημα εάν κάποια από αυτές είναι θανατηφόρα. Τα φίδια επιτίθενται σε άνθρωπο μόνο εάν ενοχληθούν, πατηθούν ή αισθανθούν απειλή.
Τα φίδια μετά το τσίμπημα αφήνουν σημάδι, από το οποίο μπορούμε να καταλάβουμε αν το φίδι ήταν δηλητηριώδες:
- Τα φίδια με δηλητήριο στα δύο μπροστινά δόντια, αφήνουν ένα σημάδι με δύο χαρακτηριστικές τρύπες.
- Τα φίδια με δηλητήριο στα πίσω δόντια, αφήνουν ένα σημάδι σαν γδάρσιμο.
- Τα μη δηλητηριώδη φίδια αφήνουν ένα σημάδι σαν πέταλο.
Τί κάνουμε αν μας τσιμπήσει ένα φίδι:
Πηγή εικόνας: www.herpetofauna.gr/
Ισχύουσα Νομοθεσία για τα φίδια στην Ελλάδα
Παλαιότερα, πριν το 1970 στην Ελλάδα δεν υπήρχε νομοθεσία που να προστατεύει τα φίδια και ιδιαίτερα οι οχιές σκοτώνονταν από τους ανθρώπους αδιακρίτως (σε ορισμένες περιστάσεις δινόταν και αμοιβή). Πλέον, μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή ένωση, η Ελληνική Νομοθεσία θεωρεί όλα τα φίδια που ενδημούν στην χώρα μας προστατευόμενα είδη. Σε αντίθεση λοιπόν με τους αρουραίους και τα ποντίκια, όπου μπορούμε νόμιμα να κάνουμε εργασίες μυοκτονίας, για τα ερπετά απαγορεύεται δια νόμου η θανάτωσή τους και οι παραβάτες τιμωρούνται με πολύ αυστηρά πρόστιμα.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο
- ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Α. & Ι. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ. 2002. Τα Ερπετά της Ελλάδας και της Κύπρου. Έκδοση Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Αθήνα. 275 σελ.
- Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία, ανακτήθηκε από www.elerpe.org/, τελευταία επίσκεψη 26/9/2022
